*ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΟΥΣ
(αλλά και μην τα περιμένεις όλα από αυτήν)
Νίκος Χριστοδουλάκης
Όποτε συμβαίνει μια μεγάλη κρίση – ιδίως αν έχει σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία – ξεκινά μια μακρά συζήτηση για το πώς, πόσα και ποιά πράγματα θα αλλάξουν στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ένα τέτοιο φαινόμενο βλέπουμε σήμερα με την πανδημία και ήδη κυκλοφορούν σενάρια που εκτείνονται από τα εφιαλτικά για την καθολική αστυνόμευση του πολίτη, τα ευχάριστα για τηλεργασία από το σπίτι χωρίς το στρες του πηγαινέλα, έως τα ιδεολογικά για την ήττα του νεοφιλελεθερισμού και την ραγδαία επιστροφή σε οικολογικά πρότυπα. Πριν παρασυρθούμε σε βαθειές αναλύσεις, καλό είναι να έχουμε υπόψη μας ότι οι πανδημίες δεν οδηγούν πάντα σε ριζικές αλλαγές, εκτός αν επηρρεάζουν ταυτόχρονα πολλές κοινωνίες και επιβάλουν ανάλογη προσαρμογή σε όλους. Για τον λόγο αυτό, ας ξεκινήσουμε με μερικές ιστορικές επισημάνσεις και μετά θα περιγράψουμε τα ζητήματα όπου είναι πιθανότερο να εκδηλωθούν οι αλλαγές:
1.Τι συνέβη σε άλλες πανδημίες
Γενικά μιλώντας, οι πανδημίες όχι μόνο δεν επιφέρουν καλά και σώνει μόνιμες αλλαγές στις κοινωνίες, αλλά μάλλον ξεχνιούνται γρήγορα όταν περνούν γιατί κανείς δεν θέλει να θυμάται αρρώστειες. Επωάζουν μεγάλες αλλαγές μόνο αν η προηγούμενη κοινωνική οργάνωση ανατρέπεται σε τέτοια κλίμακα που δεν μπορεί πλέον να ανασυνταχθεί. Φαινόμενο τέτοιο ήταν ο Μαύρος Θάνατος τον 14ο αιώνα που αφάνισε τον μισό πληθυσμό της Ευρώπης και προκάλεσε μαζική μετανάστευση χωρικών προς τις πόλεις και τα βιοτεχνικά συνεργεία της εποχής. Την ίδια περίοδο συνέβη όμως και κλιματική αλλαγή με την έλευση των πάγων στην Σκανδιναβία, με αποτέλεσμα οι βόρειοι λαοί να μεταναστεύσουν μαζικά στην κεντρική Ευρώπη για να βρουν νέες καλλιέργειες. Προέκυψε έτσι μια ριζικά νέα κοινωνική σύνθεση και διαμορφώθηκε ένα διαφορετικό μοντέλο παραγωγής που ανέτρεψε οριστικά την φεουδαρχία και έθεσε τις πρώτες βάσεις του καπιταλισμού.
Σε άλλες όμως πανδημίες δεν παρατηρήθηκαν παρόμοιες μεταπτώσεις, εκτός ίσως από τον κλονισμό της εκάστοτε εξουσίας που έτυχε στην βάρδια της ή την πίεση στην ιατρική και την βιολογία να βρεθούν φάρμακα και εμβόλια. Για παράδειγμα, η κατά πολύ φονικότερη «ισπανική γρίπη» του 20ου αιώνα χωνεύτηκε από τις ραγδαίες εξελίξεις του Μεσοπολέμου και καμμία κοινωνική ή οικονομική αλλαγή δεν μνημονεύεται εξαιτίας της.
Βεβαίως κάθε κοινωνία αντιδρά λαμβάνοντας υπόψη και τις αλλαγές που γίνονται σε άλλες χώρες, φιλικές ή αντίπαλες. Όσο πιο διασυνδεδεμένες είναι οι οικονομίες, τόσο ευρύτερες θα είναι και οι αλλαγές από την πανδημία. Είτε για να περιορίσουν το άνοιγμα και την αμοιβαία έκθεση από τον φόβο μιας μελλοντικής διακινδύνευσης, είτε για να αποκτήσουν την ίδια τεχνολογία εμπορικών συναλλαγών (π.χ. μεταφορές) με όσες παραμείνουν σε συνεργασία. Συχνά αλλάζει και ο διεθνής συσχετισμός δυνάμεων που προκαλεί ανακατατάξεις στις συμμαχίες. Για παράδειγμα στην σημερινή φάση της παγκοσμιοποίησης, όλες οι χώρες παρακολουθούν με αγωνία τις μεταπτώσεις ισχύος στις τέσσερις κορυφές – ΗΠΑ, Κίνα, Ευρώπη και Ρωσσία – για να δουν τι θα πράξουν στην συνέχεια και οι ίδιες.
Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις, μπορούμε να ανιχνεύσουμε και να προτείνουμε αλλαγές είτε λόγω των νέων συνθηκών που προέκυψαν είτε απλώς για να αποφύγουμε μια παρόμοια κρίση στο μέλλον. Ας ξεκινήσουμε πρώτα με όσες καθοριστούν από διεθνείς συσχετισμούς και μετά θα σχολιάσουμε μερικές που αφορούν την εσωτερική μας κατάσταση.
2. Φρένο στην παγκοσμιοποίηση
Πρώτο και σημαντικό σύμπτωμα των μεταβολών θα είναι ο μετριασμός της παγκοσμιοποίησης, τουλάχιστον όπως την γνωρίσαμε τα τελευταία 30 χρόνια ως μια ακάθεκτη και αναπότρεπτη διαδικασία. Λόγω της πανδημίας θα επέλθουν τομεακές και χωρικές ανακατατάξεις στο διεθνές εμπόριο. Για παράδειγμα, οι ξέφρενοι ρυθμοί ταξιδιών, τουρισμού και εξωτικής διασκέδασης θα ανακοπούν σημαντικά, τουλάχιστον για μερικά χρόνια. Πολλές σχετικές υπηρεσίες και επιχειρήσεις θα συρρικνωθούν και μερικές ίσως δεν αντέξουν την καθίζηση που ήδη υπέστησαν. Οι οικονομίες που βασίζονται σε αυτές θα δουν την συνολική τους ζήτηση να υποχωρεί, ο όγκος των διεθνών συναλλαγών θα μειωθεί και σε κάποιο βαθμό θα μετατεθεί από την περιφέρεια ξανά προς το κέντρο.
Τα εμπορεύσιμα βιομηχανικά προϊόντα θα πληγούν λιγότερο από τις υπηρεσίες, επαναλαμβάνοντας το μοτίβο που είδαμε στην παγκόσμια κρίση του 2008. Όμως οι απαιτήσεις υγιεινής και ασφάλειας που θα επιβληθούν θα ανεβάσουν το κόστος παραγωγής και μεταφοράς, επιβαρύνοντας ασύμμετρα όσες χώρες βασίζονται ως τώρα στην πρόχειρη εργασία και την έλλειψη προδιαγραφών. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερα περιθώρια αντοχής στο νέο περιβάλλον, όμως θα εξάγουν πλέον τα περισσότερα στην ίδια την Ευρώπη παρά την Άπω Ανατολή. Προφανώς αυτό απαιτεί οι χώρες που τα εισάγουν να μην έχουν βυθιστεί στην ύφεση και συνιστά ένα σημαντικό λόγο για την επείγουσα ανόρθωση τους με μια δραστική χρηματοδοτική παρέμβαση της Ευρωζώνης.
Σε αυτό το πεδίο, η Ελλάδα θα δοκιμαστεί περισσότερο από άλλες ευρωπαϊκές χώρες επειδή είναι κυρίως οικονομία υπηρεσιών, οι περισσότερες των οποίων συναρτώνται άμεσα με την διεθνή ζήτηση και επικεντρώνονται στον τουρισμό. Επιπλέον κατά ένα μεγάλο μέρος παρέχονται από μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις που δύσκολα αντέχουν σε πίεση ρευστότητας και αλλαγές στρατηγικής. Η παραγωγή εμπορεύσιμων προϊόντων είναι ισχνή και έχει αποδυναμωθεί ακόμα περισσότερο εξαιτίας της αποεπένδυσης που έγινε λόγω της κρίσης, της υπερφορολόγησης των επιχειρήσεων από τα Μνημόνια και γενικά λόγω των εμποδίων που συναντά η βιομηχανία στην Ελλάδα.
Στην προσπάθεια ανόρθωσης της χώρας δύο επιλογές πρέπει να κυριαρχήσουν: πρώτον, φορολογικά και αναπτυξιακά κίνητρα για δικτυώσεις, συμπράξεις και συγχωνεύσεις μικρών επιχειρήσεων. Μόνο έτσι μπορούν να αποκτήσουν ικανό μέγεθος παρουσίας στις διεθνείς αγορές, να οργανώσουν πιο γρήγορα την μετάβαση σε νέες τεχνολογίες και να πετύχουν καλύτερους όρους ασφάλισης έναντι απρόβλεπτων κινδύνων στο μέλλον. Δεύτερον, με την συστηματική στήριξη της μεταποίησης με νέες μεγάλες επενδύσεις, χωροθετήσεις και ενσωμάτωση τεχνολογιών και περιβαλλοντικών πρακτικών της λεγόμενης τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Και οι δύο επιλογές θα χρειαστεί να υπερνικήσουν όχι μόνο δεκαετίες παραμέλησης, αλλά και την ανοιχτή εχθρότητα από τα άπειρα τοπικά μικροσυμφέροντα που στο άψε-σβήσε ενώνονται για να καταπνίξουν κάθε σοβαρή προσπάθεια ενίσχυσης της παραγωγής.
3. Η διαμάχη Κίνας και Δύσης
Η διεθνής επιρροή της Κίνας θα αμφισβητηθεί έντονα από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, που θα της αποδώσουν ευθύνες στην γέννηση και διάδοση της επιδημίας. Θα επιχειρήσουν έτσι να περιορίσουν την περαιτέρω κυριαρχία της στις παγκόσμιες αγορές και να μειώσουν την αυξανόμενη επιρροή της, γεωπολιτικά και επενδυτικά. Κλειδί θα είναι η αναμενόμενη εξάπλωση της πανδημίας στις χώρες του Τρίτου Κόσμου και ποιός θα τις βοηθήσει περισσότερο να την αντιμετωπίσουν. Η Κίνα ήδη οργανώνει μια γενναιόδωρη αντεπίθεση φιλίας και συνδρομής σε όλες τις χώρες, η τελική έκβαση εξαρτάται όμως και από το αν η Δύση στέρξει να διαθέσει τους τεράστιους πόρους που χρειάζονται, ιδιαίτερα στην Αφρική. Οι ΗΠΑ μέχρι τώρα δεν φαίνονται πρόθυμες για κάτι τέτοιο, η Ευρώπη ακόμα δεν είναι έτοιμη ίσως ούτε καν για τον εαυτό της.
Στις νέες συνθήκες που θα προκύψουν από την αντιπαράθεση, οι μικρότερες χώρες θα υποχρεωθούν να ξανασκεφτούν πολύ προσεκτικά τις κινήσεις τους, ιδιαίτερα αν έχουν ήδη ξανοιχτεί σε ευρεία οικονομική συνεργασία με την Κίνα. Τυπικό παράδειγμα η Ελλάδα, η οποία σε μια περίοδο επενδυτικής ξηρασίας υποδέχθηκε – πολύ σωστά ενεργώντας – με ανοιχτές αγκάλες τα πρόθυμα κινεζικά κεφάλαια, αλλά τώρα θα δεχτεί πολλές υποδείξεις και πιέσεις για να περιορίσει τον ρόλο τους και να αποφύγει την επέκταση τους. Για να μην βρεθεί στριμωγμένη, η Ελλάδα χρειάζεται να επεξεργαστεί νέες επιχειρηματικές συμμαχίες, ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό χώρο, χωρίς όμως να υπονομεύσει όσα πέτυχε τα προηγούμενα χρόνια με τις ανερχόμενες οικονομίες. Δεν θα είναι εύκολο.
4. Μετανάστευση και προσφυγικές ροές
Συνακόλουθη συνέπεια της πανδημίας θα είναι ο δραστικός περιορισμός των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, που ήδη ξεκίνησε με την γενική αναστολή εισόδου στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η απαγόρευση ανακοινώθηκε αρχικά για ένα μήνα, αλλά σιωπηρώς επεκτάθηκε μέχρι νεωτέρας. Η εξέλιξη αυτή θα επιβάλει μια ελεγχόμενη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών από τους μηχανισμούς της ΕΕ και με ευθύνη τους – όπως ακριβώς επιδιώκει και η Ελλάδα. Σύντομα όμως θα προσκρούσει στο αδιέξοδο που έχει προκύψει στο εσωτερικό της Τουρκίας, επειδή και εκεί έχουν αλλάξει άποψη και θέλουν τώρα να μειώσουν τους μεγάλους προσφυγικούς πληθυσμούς που οι ίδιοι προσκάλεσαν και επιχείρησαν να εκμεταλλευτούν για οικονομικά και γεωπολιτικά ανταλλάγματα.
Το ερώτημα είναι αν αντιμετώπιση της τουρκικής διοχέτευσης προσφύγων αναληφθεί ως ώφειλε από την ΕΕ ή αφεθεί μόνο στην Ελλάδα. Στην πρώτη περίπτωση θα έχουμε μια μείζονα κρίση ΕΕ-Τουρκίας, την οποία η Γερμανία δεν είναι καθόλου έτοιμη να δεχτεί, πολύ περισσότερο να την προκαλέσει η ίδια. Στην δεύτερη, η χώρα μας θα μπει σε μια φάση διαρκούς και ύπουλης αντιπαράθεσης με απρόβλεπτες συνέπειες για τις οποίες πρέπει να προετοιμαστεί απείρως πιο συντεταγμένα από την πανδημία. Επειδή αυτή τη φορά η λεγόμενη «στρατηγική της επιπέδωσης» (flattening strategy) δεν θα αφορά πλέον την καμπύλη θνητότητας του Covid-19 αλλά τις τροχιές των F-16 που απειλούν τα νησιά μας, θα λιγοστέψουν και οι έπαινοι της διεθνούς κοινότητας που τόσο συχνά δείχνει απερίσκεπτη ανοχή στα παιγνίδια της Τουρκίας. Η Ελλάδα χρειάζεται να προετοιμαστεί για μια μακρά και μάλλον μοναχική διαχείριση της επερχόμενης όξυνσης.
5. Τηλεργασία και συμμετοχή πολιτών
Είναι οι τομείς που ήδη έχουν αρχίσει να επεκτείνονται για να μετριάσουν τους περιορισμούς του εγκλεισμού, καλύπτοντας σε ελάχιστο χρόνο πολλά στάδια που αργούσαν να ολοκληρωθούν. Πανεπιστημιακές διαλέξεις εξ αποστάσεως, τηλε-διασκέψεις υπηρεσιών, συμβούλια στο zoom και ιστο-σεμινάρια (webinars) ξεπήδησαν μαζικά και κατάφεραν να αναπληρώσουν σημαντικό μέρος δραστηριότητας που διαφορετικά θα χανόταν. Για να περάσουν σε μια πιο ώριμη και ασφαλή φάση, οι εφαρμογές αυτές πρέπει να εφοδιαστούν με πρωτόκολλα χρήσης που θα περιγράφουν τους κανόνες συμμετοχής και την προστασία εχεμύθειας ή κατοχύρωσης περιεχομένου. Αν αυτό γίνει σύντομα, η Ελλάδα θα αποκτήσει νέες μεγάλες δυνατότητες στην εκπαίδευση κάθε βαθμίδας, και γενικά στις συμβουλευτικές και διαλογικές υπηρεσίες. Χρόνιες ελλείψεις δασκάλων σε απομακρυσμένες περιοχές, στενότητα ειδικών για μια γνωμάτευση, κατάρτιση διασκορπισμένων ομάδων, είναι μερικά από τα πεδία αξιοποίησης. Θα μπορεί επίσης να παρέχει σοβαρή επαγγελματική κατάρτιση, αποφεύγοντας τις κομπίνες πολλών ΚΕΚ με τα ψευτο-σεμινάρια επιστημόνων για να πάρουν το μπόνους.
Ανάλογες βελτιώσεις και αναβαθμίσεις έχουν γίνει κατά την διάρκεια της πανδημίας στα δίκτυα διανομής προϊόντων, κατ’ οίκον ή στην διαδικασία παραγωγής. Επόμενο ώριμο βήμα είναι η περαιτέρω ανάπτυξη, όχι μόνο του ηλεκτρονικού εμπορίου αλλά γενικότερα του ηλεκτρονικού επιχειρείν, με δικτυακές πλατφόρμες εταιρειών, αγορών και συμβάσεων.
Το πιο ευαίσθητο πεδίο αυτών των εφαρμογών αφορά στην συμμετοχή του πολίτη και την χρήση προσωπικών δεδομένων. Από την μια μεριά, η ευκολία στην δημιουργία μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας δίνει την ευκαιρία στους πολίτες να συμμετέχουν δια ζώσης σε πολλές αποφάσεις που τους αφορούν, ιδίως σε ζητήματα τοπικής κλίμακας. Σκεφτείτε για παράδειγμα τον έλεγχο καθαριότητας, πολεοδόμησης και κυκλοφορίας σε ένα Δήμο και πόσο πιο αποτελεσματικά θα γινόταν με την δικτυακή πρόσβαση των πολιτών. Νέες μορφές άμεσης συμμετοχής στην λήψη αποφάσεων θα ανθίσουν, παραμερίζοντας τις γερασμένες μορφές κομματικής διαμεσολάβησης.
Χρειάζονται όμως δρακόντειοι νόμοι για να μην επιτρέπεται η μαζική μεταφορά και οικειοποίηση ατομικών δεδομένων είτε από κρατικούς είτε από ιδιωτικούς φορείς. Βέβαια για να μην ξεχνιόμαστε, αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο και παρόμοιου είδους οικειοποίηση και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων είχε γίνει στις προηγούμενες εκλογές στις ΗΠΑ, συμβάλλοντας κατά κόρον στην επικράτηση του σημερινού προέδρου. Ελάχιστα μέτρα ελήφθησαν εναντίον τέτοιων κινδύνων στις ευρωπαϊκές χώρες και σχεδόν κανένα στην Αμερική, ίσως όμως τώρα οι πολίτες αφυπνιστούν περισσότερο από τα μοντέλα ιχνηλασίας που εφαρμόστηκαν πρόσφατα. Στην Νότια Κορέα, η απεριόριστη πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα μπορεί μεν τώρα να εμπόδισε την διάδοση του κορωνοϊού, εάν όμως δεν εμποδιστεί η ίδια μετά την πανδημία θα κάνει σύντομα την χώρα να μην διαφέρει και πολύ από την Βόρεια ομώνυμη της στον τομέα παρακολούθησης.
6. Αλλαγές στο κράτος
Πέρα από τις τάσεις που διαμορφώνονται διεθνώς, κάθε κράτος θα κάνει και τον δικό του απολογισμό για να δει τι πρέπει να αλλάξει. Κατά την διάρκεια της πανδημίας στην Ελλάδα, ο μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας λειτούργησε απείρως πιο γρήγορα και αποτελεσματικά σε ολόκληρη την χώρα σε σύγκριση με την αξιοθρήνητη κατάρρευση που είχε υποστεί τα προηγούμενα χρόνια όταν παρουσιάστηκαν έκτακτες καταστάσεις στην Αττική. Το ίδιο ισχύει και για το υγειονομικό σύστημα που κατάφερε και ανταπεξήλθε στην πίεση νοσηλείας, χάρις σε ένα συνδυασμό αυταπάρνησης του προσωπικού του και συμμόρφωσης του κοινού στις οδηγίες.
Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ΟΛΑ τα τμήματα του κρατικού μηχανισμού λειτούργησαν άψογα και στο ύψος των δυνατοτήτων τους που θεωρητικά είχαν σχεδιαστεί να έχουν. Τουλάχιστον οι πιο εξόφθαλμες περιπτώσεις οφείλουν αμέσως να διορθωθούν ή να καταργηθούν για να μην απορροφούν πολύτιμους πόρους από τα τμήματα εκείνα που έχουν τις δυνατότητες να συνεισφέρουν πραγματικά.
Ακολουθεί μια μικρή συγκομιδή επιμέρους πτυχών της λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού με στόχο να δώσει έναυσμα για εκτενέστερη συζήτηση, έρευνα και σχεδιασμό:
(α) Αναβάθμιση του ΕΣΥ, αλλά πώς; Όπως και σε άλλες χώρες, η πανδημία θα αφήσει ένα πάνδημο αίτημα για αναβάθμιση του δημόσιου συστήματος υγείας με νέο προσωπικό, περισσότερα κίνητρα, κλίνες και τεχνικά μέσα. Όλα αυτά είναι σωστά, αλλά για να έχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στην κοινωνία χρειάζεται να προστεθούν και τρία άλλα κριτήρια: αξιοκρατία, αξιοπιστία και αξιολόγηση. Για τους εξής λόγους: Επειδή οι απαιτήσεις ανταπόκρισης σε νέες κρίσεις θα είναι πιεστικές το σύστημα υγείας πρέπει να κάνει τις καλύτερες επιλογές στελεχών, ώστε να μπορούν να εξελίσσονται συνεχώς και να είναι ικανά να ανταποκριθούν με επάρκεια στην επόμενη και ίσως άγνωστη δοκιμασία.
Επειδή το σύστημα υγείας για πολλά χρόνια βασιζόταν κυρίως στην προσφορά των ευσυνείδητων στελεχών του και σπανιότερα στην ικανότητα των διοικήσεων, χρειάζεται να εκλείψουν οι πελατειακές πρακτικές και να αντικατασταθούν με σύγχρονο μάνατζμεντ και προσωπική ευθύνη. Οι επιλογές πολιτευτών στις διοικήσεις που ανέλαβαν το περασμένο φθινόπωρο μας θυμίζουν ακόμα ότι ο δρόμος της αλλαγής θα είναι μακρύς.
Τέλος επειδή οι πόροι δεν θα είναι ποτέ επαρκείς, όλοι πρέπει να αξιολογούνται για να βελτιώνονται και αναλόγως να αμείβονται. Αν οι μισθοί είναι ισοπεδωτικοί θα μένουν πάντα χαμηλοί, πράγμα που θα στερέψει τα κίνητρα προσφοράς των καλύτερων ή θα τους στρέψει σε άλλες πρακτικές αμοιβών, που όλοι ξέρουμε ότι υπάρχουν αλλά δεν θέλουμε να μιλάμε για αυτές. Αν πάντως το πείραμα με το ΕΣΥ επιτύχει, θα ανοίξει ο δρόμος για μια αξιοκρατική ανασύνταξη σε όλο το Δημόσιο.
(β) Αποσπασμένο προσωπικό: Μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την σωστή αντίδραση σε μια κρίση είναι η επαρκής στελέχωση των αρμόδιων μονάδων. Συχνά όμως κάμποσοι που προσλήφθηκαν σε θέσεις ετοιμότητας, παίρνουν αποσπάσεις σε άλλες διοικητικές θέσεις είτε για να λουφάρουν, είτε για να πάνε Αθήνα ή κοντά στο σπίτι τους. Ουκ ολίγοι στεγάζονται σε κομματικά ή βουλευτικά γραφεία και έχουν μετεξελιχθεί σε πολιτικά στελέχη με μισθό από τους φορολογούμενους. Στα νοσοκομεία στο παρελθόν γινόταν μεγάλη κατάχρηση αυτού του είδους και κρίσιμες θέσεις έμεναν κενές, ιδιαίτερα στην περιφέρεια. Την τελευταία δεκαετία όμως περιορίστηκαν δραστικά και αυτός είναι και ένας λόγος που τα νοσοκομεία ανταποκρίθηκαν με επάρκεια στην πανδημία.
Σε άλλους τομείς του δημοσίου υπάρχει ακόμα εκτεταμένη και ιδιοτελής χρήση αυτού του ελληνικού προνομίου και πρέπει να καταργηθεί πάραυτα ώστε όλοι οι εντεταλμένοι σε αποστολή εγρήγορσης να επιστρέψουν στις οργανικές θέσεις τους. Παρομοίως λοιπόν πρέπει να αντιμετωπιστούν και οι ανάλογες περιπτώσεις στην εκπαίδευση, τα σώματα ασφαλείας και άλλες υπηρεσίες αιχμής και κοινωνικής προτεραιότητας. Πολύ περισσότερο που οι περισσότερες αποσπάσεις γίνονται για να υπηρετήσουν πελατειακές σχέσεις και όχι φυσικά τους πολίτες.
(β) Περιφερειακή συγκρότηση της χώρας: Στις συγκρίσεις μεταξύ χωρών για την καλύτερη αντίδραση στην πανδημία, παραμένει ακόμα αίνιγμα η υπεροχή της Ελλάδας έναντι των γειτονικών χωρών της Ιταλίας, Γαλλίας και Ισπανίας. Προφανώς έπαιξαν ρόλο αρκετοί παράγοντες και πολιτικά πρόσωπα, υπάρχει όμως και μια δομική διαφορά μεταξύ τους που ίσως επηρρέασε την ικανότητα λήψης αποφάσεων και την έκβαση τους. Είναι το ποιός έχει την αρμοδιότητα εποπτείας και συντονισμού του υγειονομικού συστήματος σε κάθε περιφέρεια της χώρας. Στις τρεις άλλες μεσογειακές χώρες, σημαντική ή/και αποκλειστική αρμοδιότητα έχει η αιρετή αυτοδιοίκηση των περιφερειών που όχι μόνο δεν συντονίζεται γρήγορα σε έκτακτες περιστάσεις, αλλά επίσης μπορεί να εκλαμβάνει εντελώς διαφορετικά την σημασία τους κρίνοντας με βάση τις πολιτικές συγγένειες ή έχθρες που έχει με την κεντρική κυβέρνηση.
Για πράδειγμα, ας φανταστεί κάποιος τι διάλογοι μπορεί να έγιναν μεταξύ της αποσχιστικής Ανδαλουσίας και του Σάντσεθ που είναι εναντίον της απόσχισης, μεταξύ του περιφερειάρχη της Λίγκας στην Λομβαρδία και του κεντροαριστερού υπουργού Υγείας, ή τέλος ανάμεσα στον Μακρόν και τοπικούς άρχοντες που τα σαββατοκύριακα φορούν κίτρινα γιλέκα. Η συνεννόηση θα πήρε χρόνο και η αμοιβαία καχυποψία θα άφησε πολλά κενά.
Κατά μία παράδοξη – αλλά πάντως ευτυχή – συγκυρία, στην Ελλάδα δεν έχει προλάβει ακόμα να συντελεστεί η μεταφορά υγειονομικών αρμοδιοτήτων από το Υπουργείο στις περιφέρειες και έτσι οι αιρετοί δεν είχαν καμμία ανάμειξη στις αποφάσεις ή την εφαρμογή τους. Δεν σημαίνει βέβαια ότι αν είχαν αρμοδιότητες, όλοι τους θα έβαζαν εμπόδια. Όμως το θλιβερό παράδειγμα του περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου που λίγο καιρό πριν σαμπόταρε τις κεντρικές αποφάσεις στο μεταναστευτικό, θα μπορούσε να επαναληφθεί και να τινάξει στον αέρα τον εθνικό συντονισμό. Μετά την πανδημία, καλό θα είναι να επανεξεταστούν ριζικά όλες οι αρμοδιότητες και οι λειτουργίες της περιφερειακής αυτοδιοίκησης, πριν εμφανιστούν άλλα παραδείγματα τοπικής υπονόμευσης με πολύ μεγαλύτερο εθνικό κόστος (π.χ. κάποια μέρα στην Θράκη).
7.Επιμύθιον
Οι κρίσεις ποτέ δεν αποτέλεσαν έναν αυτόματο μηχανισμό διόρθωσης των κακώς κείμενων σε μια κοινωνία και απρόσκοπτης επικράτησης του καλού – όπως και αν ερμηνεύει κανείς αυτές τις έννοιες για λογαριασμό του. Η διαδικασία των αλλαγών δεν είναι ποτέ ούτε υπερφυσική ούτε κοινωνικά ουδέτερη, αλλά αποτέλεσμα σχεδιασμού που επικρατεί ή αποτυγχάνει ανάλογα με την έκβαση των αναπόφευκτων συγκρούσεων. Φαινόμενα τέτοια παρατηρήσαμε κατά κόρον στην κρίση χρέους της προηγούμενης δεκαετίας με τα Μνημόνια, όπου την επαχθέστερη προσαρμογή την έκαναν οι μισθωτοί και οι φορείς του ιδιωτικού τομέα με τις μεγάλες περικοπές εισοδήματος και την βαρύτερη φορολογία συγκριτικά με άλλους τομείς.
Σε αντίθεση με αυτούς, υπήρξαν αρκετοί άλλοι που πλούτισαν από την κρίση, βγάζοντας τα κεφάλαια τους έξω και παριστάνοντας μετά τους ανήμπορους για να τους χαριστούν τα τραπεζικά δάνεια. Προκλήθηκε έτσι μια αδιαφανής αναδιανομή πόρων που αύξησε την ανισότητα εις βάρος των φτωχότερων και όσων τήρησαν τις υποχρεώσεις τους, ωφελώντας όσους τις παρέκαμψαν. Γενικά, όσο μεγαλύτερος είναι ο αντίκτυπος μιας κρίσης, τόσο σκληρότερη θα είναι και η αντιπαράθεση για τον επιμερισμό του κόστους ανάμεσα σε όσους θέλουν ανατροπές στην προηγούμενη κατάσταση και όσους αντισταθούν γιατί θίγονται τα έδραιωμένα τους συμφέροντα.
Παρόμοιες αντιδράσεις και συμπεριφορές θα δούμε και όσον αφορά την πανδημία. Η επιτυχία της χώρας να αποφύγει μια μαζική καταστροφή, καταγράφεται ως μια θετική υποθήκη στην επιδίωξη μιας συνολικής προσπάθειας ανόρθωσης. Αλλά για να έχει η Ελλάδα παρόμοια επιτυχία και στην επόμενη φάση, χρειάζεται μελέτη, σχέδιο και επιμονή. Η κρίση μπορεί να επιταχύνει την διάθεση για αλλαγές, όχι όμως αν αυτές εγκαταλειφθούν στον αυτόματο πιλότο.