Πληροφόρηση ως αντίδοτο στην παραπληροφόρηση – δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επικοινωνία με τους πολίτες της

*ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΟΥΣ

Τίνα Ζουρνατζή , Προϊσταμένη Μονάδας Στρατηγικού Σχεδιασμού στην Γενική  Διεύθυνση Επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Ο ρόλος της (θετικής) πληροφόρησης

Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της εισήγησης μου, θα αναφερθώ πρώτα στο ρόλο της πληροφόρησης ως αντίδοτο της παραπληροφόρησης αλλά και σε άλλες δράσεις που έχει αναλάβει η ΕΕ στη μάχη κατά της παραπληροφόρησης.

• Θα ξεκινήσω με έναν ορισμό: Η παραπληροφόρησηείναι ευρύτερη έννοια από τις ψευδείς ειδήσεις (τα “fake news”) και σε γενικές γραμμές μπορεί να οριστεί ως οποιαδήποτε επαληθεύσιμα ψευδής ή παραπλανητική πληροφορία που δημιουργείται και διαδίδεται για οικονομικό όφελος ή για την εσκεμμένη εξαπάτηση του κοινού και η οποία μπορεί να προκαλέσει δημόσια βλάβη. Βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι στοχεύει στην παραπλάνηση ή την σύγχυση του αναγνώστη.  Αυτό επιτυγχάνεται με το να παρατίθενται πραγματικά  μαζί με κατασκευασμένα στοιχεία, συχνά μέσω της χρήσης παλιότερων  εικόνων και βίντεο που παρουσιάζονται αποκομμένα από το ευρύτερο πλαίσιό τους.
• Όπως γνωρίζουμε όλοι, η Ε.Ε. είναι συχνός στόχος παραπληροφόρησης και παραπλανητικών ‘ειδήσεων’ που υπονομεύουν τις πολιτικές της Ένωσης και προσπαθούν να διχάσουν την κοινή γνώμη. Σίγουρα όλοι μας έχουμε διαβάσει κάποια στιγμή για κάποια φαινομενικά απίστευτη απαγόρευση που υποτίθεται πως θα επιβάλει η Ε.Ε. όπως το να απαγορεύσει το γύρο η τη μαγειρίτσα ενώ τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

 

Τι κάνει λοιπόν η ΕΕ για αυτό το νέο κίνδυνο που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες μας.

Το πρώτο και σημαντικότερο είναι η ενημέρωση. Η λέξη παραπληροφόρηση εμπεριέχει τη λέξη πληροφόρηση, άρα ο καλύτερος τρόπος να την καταπολεμήσουμε είναι με περισσότερη θετική πληροφόρηση πάνω στα θέματα που απασχολούν τους πολίτες και στα οποία η ΕΕ έχει ενεργή δράση.

• Πάγια στρατηγική μας, είναι να επικοινωνούμε με τους πολίτες με βάση τα δεδομένα, να παρέχουμε έγκυρη πληροφόρηση σε όποιον την αναζητά αλλά και να είμαστε παρόντες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που είναι πιο κοντά στην καθημερινή ζωή των πολιτών.
• Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της καμπάνιας πληροφόρησης σχετικά με τον εμβολιασμό ενάντια στον COVID-19, παράλληλα με τις καμπάνιες που λανσάρισε κάθε κράτος-μέλος, επικεντρωθήκαμε στο να δώσουμε έγκυρες πληροφορίες στον κόσμο για το πως αναπτύσσονται, εγκρίνονται και διατίθονται τα εμβόλια, την αποτελεσματικότητα και ασφάλειά τους και τις συμφωνίες της Ε.Ε. με τις φαρμακευτικές εταιρείες για εξασφάλιση δόσεων. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι ένα ισχυρό επικοινωνιακό περιβάλλον, πλούσιο σε έγκυρες πηγές πληροφοριών, είναι λιγότερο ευάλωτο στην παραπληροφόρηση και στις προσπάθειες κακόβουλων παραγόντων να χειραγωγήσουν ή/και να διχάσουν την κοινή γνώμη.
• Η άμεση ενημέρωση των πολιτών αναφορικά με το τι κάνει η ΕΕ γι’ αυτούς και τα πλεονεκτήματα που προσφέρει δεν είναι κάτι νέο για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
• Τα τελευταία χρόνια δημιουργήσαμε αυτό που ονομάζουμε corporate communication, εξηγώντας με απλή γλώσσα και με παραδείγματα τι κάνει η ΕΕ, τι αντιπροσωπεύει και γιατί. Ο στόχος μας είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την ΕΕ στο σύνολό της, τις αξίες και τις πολιτικές της προτεραιότητες, καθώς και το έργο της για την αντιμετώπιση καίριων ζητημάτων.
• Η προσέγγισή μας στηρίζεται σε πραγματικές ιστορίες και μαρτυρίες ανθρώπων οι οποίοι μίλησαν για το ρόλο που έπαιξε η ΕΕ στη ζωή τους, στη δουλειά τους και στις ευκαιρίες που τους προσέφερε. Επίσης, προσπαθήσαμε να απλοποιήσουμε κάποιες έννοιες ώστε να είναι πιο κατανοητές και ‘προσβάσιμες’ στον μέσο πολίτη φέρνοντας την Ευρώπη πιο κοντά στην καθημερινή του ζωή ακόμα με διαφημίσεις στο μετρό.

 

Code of Practice

 

• Όσον αφορά τις άμεσες δράσεις στο πλαίσιο της στρατηγικής της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, η ΕΕ πρώτη στον κόσμο το 2018 επέβαλε έναν κώδικα δεοντολογίας (Code of Practice), στις μεγαλύτερες εταιρείες social media (Facebook, Twitter, Google, Mozilla, αργότερα η Microsoft και πιο πρόσφατα το TikTok). Έτσι πίεσε τους κολοσσούς αυτούς να πάρουν μέτρα όπως το να κλείσουν ψεύτικους λογαριασμούς και να εμποδίσουν τα έσοδα για τα sites που διακινούν παραπληροφόρηση, καθώς και να ενημερώνουν τους χρήστες  γιατί βλέπουν συγκεκριμένο περιεχόμενο και διαφημίσεις και ποιος βρίσκεται πίσω απ’ αυτά.
• Εδώ είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι, σεβόμενοι πλήρως την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, δεν απαιτούμε από τις πλατφόρμες να αφαιρούν περιεχόμενο – εκτός και αν αυτό είναι παράνομο ή μπορεί να προκαλέσει άμεση σωματική ή υλική βλάβη – αλλά τις προτρέπουμε να μειώνουν τη διακίνησή του και να το υποβαθμίζουν στη σειρά που εμφανίζεται (downranking).
• Με την πανδημία του κορωνοϊού, οι εταιρείες αυτές ήρθαν περισσότερο από ποτέ αντιμέτωπες με την ευθύνη που έχουν σχετικά με την πληροφόρηση του πληθυσμού, και υιοθέτησαν κάποιες νέες πολιτικές για την αντιμετώπιση της ιατρικής παραπληροφόρησης, και συγκεκριμένα σχετικά με τα εμβόλια. Στο πλαίσιο του κώδικα δεοντολογίας έχουν την υποχρέωση να στέλνουν την Επιτροπή μηνιαίες αναφορές απαριθμώντας τις ενέργειες που έχουν λάβει για να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση στις πλατφόρμες τους.
  • Για παράδειγμα, τον περασμένο Νοέμβριο, το Facebook ανέφερε πως αφαίρεσε 360,000 φορές περιεχόμενο από τις σελίδες του παγκοσμίως ενώ η Google αφαίρεσε ή απέκλεισε 2,3 εκατομμύρια διαφημίσεις σχετικά με τον κορωνοϊό για παραβιάσεις πολιτικής, όπως οι παραπλανητικοί ισχυρισμοί για θεραπείες ή για πλασματική αύξηση τιμών για κερδοσκοπία.

 

Mythbusting και απ’ευθείας απάντηση στην παραπληροφόρηση

 

• Πέρα από τη στοχευμένη χάραξη πολιτικής για την αντιμετώπιση του προβλήματος της παραπληροφόρησης, και τις εκστρατείες επικοινωνίας μας για να φέρουμε την Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες, τα τελευταία χρόνια, απαντάμε και απευθείας στην παραπληροφόρηση με αυτό που ονομάζουμε mythbusting (την απομυθοποίηση δηλαδή μακροχρόνιων λανθασμένων αντιλήψεων σχετικά με την Ε.Ε.) και debunking (την «κατάρριψη» ψευδών ειδήσεων με τη χρήση δεδομένων και επιστημονικών στοιχείων.
• Όπως όλοι αντιληφθήκαμε, η πανδημία του κορωνοϊού έφερε μαζί της και μια πανδημία παραπληροφόρησης, το λεγόμενο infodemic. Αυτό έγινε λόγω της ανάγκης όλων μας για απαντήσεις σε ένα τόσο αβέβαιο και πρωτόγνωρο συμβάν. Υπήρξε ένας κορεσμός του (διαδικτυακού) διαλόγου με πλήρως η μερικά ψευδές περιεχόμενο. Ιδιαίτερα επικίνδυνο περιεχόμενο είναι οι διάφορες θεωρίες συνομωσίας σχετικά με τον ιό καθαυτό, τρόπους αντιμετώπισής του και πιθανές (απίθανες) θεραπείες. Αυτού του είδους η πληροφόρηση δεν οδηγεί μόνο στο διχασμό της κοινής γνώμης και την διάβρωση της εμπιστοσύνης σε θεσμικά όργανα, αλλά μπορεί να προκαλέσει – και προκάλεσε – άμεση σωματική, υλική βλάβη και σε πολλές περιπτώσεις περιστατικά βίας.
• Για παράδειγμα, στην περίπτωση της ψευδούς είδησης πως ο κορωνοϊός συνδέεται με κάποιο τρόπο με τα δίκτυα 5G, είδαμε όχι μόνο μεγάλες υλικές ζημιές με εμπρησμούς στύλων τηλεπικοινωνίας αλλά και επιθέσεις ακόμα και σε ανθρώπους που δούλευαν σε κάποια τέτοια εγκατάσταση.
• Η απάντησή μας σε αυτή τη νέα πραγματικότητα και τεράστια πρόκληση ήρθε και πάλι μέσω της επικοινωνίας, ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι οι Ευρωπαίοι έχουν πρόσβαση σε έμπιστες, έγκυρες πηγές πληροφοριών σχετικά με τον ιό και τις δράσεις της Ε.Ε. για να τον αντιμετωπίσει.
• Από το Μάρτιο μέχρι σήμερα, αναλύουμε καθημερινά τις συζητήσεις στα social media και τις ψευδείς ειδήσεις ή θεωρίες που κυκλοφορούν και απαντάμε με τις σωστές πληροφορίες. Δημιουργήσαμε μια νέα ιστοσελίδα (ec.europa.eu/coronavirus-disinformation) που απαντάει σε όλους τους μύθους και τις ψευδείς ειδήσεις σχετικά με τον κορωνοϊό, σε όλες τις γλώσσες της Ε.Ε. Παράλληλα τρέχουμε καμπάνιες ώστε να ενημερώσουμε τους χρήστες του ίντερνετ για τα πραγματικά δεδομένα πίσω από τους μύθους και την παραπληροφόρηση.
• Αυτές οι προσπάθειες ενισχύθηκαν και από επί μέρους καμπάνιες των αντιπροσωπειών στα κράτη μέλη. Αν ακολουθείτε στο social media την αντιπροσωπεία της Επιτροπής στην Αθήνα, μπορεί να έτυχε να δείτε τα έξυπνα βιντεάκια τους ‘Πετάει ο γάιδαρος’ ή την πρωταπριλιάτικη καμπάνια «Κόψε τα μούσια»

Στήριξη των μέσων ενημέρωσης και παιδεία στα ΜΜΕ (media literacy)

• Παράλληλα με τις δράσεις άμεσης αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης, επενδύoυμε και στο πιο μακροχρόνιο εγχείρημα της βελτίωσης του ‘ψηφιακού γραμματισμού’, με δράσεις ενημέρωσης για το πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε τις online πηγές και την ανάπτυξη δεξιοτήτων στα ψηφιακά ΜΜΕ. Προάγουμε το media literacy με προγράμματα, όπως το «Παιδεία στα μέσα για όλους» και η Ευρωπαϊκή εβδομάδα για την παιδεία στα μέσα. Επίσης, στηρίζουμε τα ευρωπαϊκά δίκτυα ελεγκτών γεγονότων (fact-checkers), που παράγουν ανεκτίμητο έργο.
• Το νέο Ευρωπαϊκό Σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία (EDAP) υπογραμμίζει ότι η ελευθερία και ο πλουραλισμός των μέσων ενημέρωσης είναι αναγκαία για τη δημοκρατία μας και κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Τα ελεύθερα μέσα ενημέρωσης αποτελούν βασικό παράγοντα για τη λογοδοσία της εξουσίας και την εξασφάλιση της δυνατότητας των πολιτών να μπορούν να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Παρέχοντας στο κοινό αξιόπιστες πληροφορίες, τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης παίζουν σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και της χειραγώγησης του δημοκρατικού διαλόγου. Γι’ αυτό, για πρώτη φορά προβλέπονται κονδύλια για την προώθηση του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης και την εξασφάλιση σταθερής χρηματοδότησης για την στήριξη των δημοσιογράφων μέσω του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» (2021-2027).

 

• Θα ολοκληρώσω με την ελπίδα ότι μπόρεσα να σας δώσω μια μικρή γεύση από την δουλειά της Ε.Ε. ενάντια σε ένα φοβερά περίπλοκο πρόβλημα, για το οποίο δεν υπάρχουν απλές λύσεις ή απαντήσεις που μπορούν να δοθούν από έναν μόνο μέρος της κοινωνίας. Οι πρωτοβουλίες τις Ε.Ε. βασίζονται σε κοινές προσπάθειες που καταβάλλουν διάφοροι φορείς, όπως, για παράδειγμα, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, εθνικές και τοπικές αρχές, διαδικτυακές πλατφόρμες, τα μέσα ενημέρωσης, ελεγκτές γεγονότων, ακαδημαϊκοί, εμπειρογνώμονες, μη κυβερνητικές οργανώσεις και ακτιβιστές. Αυτό ονομάζουμε «whole of society approach» γιατί μόνο μέσα από τη συνεργασία θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά αυτή τη σύνθετη πρόκληση που αφορά όλους μας.